قلعه والی ایلام
یکی از بناهای اصلی زمان قاجاریه در شهر ایلام قلعه والی است که بوسیله غلامرضا خان والی در سال 1326 قمری بر روی تپه ای به اسم چغا میرگ تاسیس شده است . این سازه دارنده قسمتهای متفاوت زیرا مقبره سرا , نصیب سلطان نشین , اتاق آینه و زندان در پایین زمین هست .
قلعه والی در شهر ایلام که یک سری سالی است به موزه مردمان شناسی تبدیل شده , نمایشی از فرهنگ وتمدن استان است که هر سال در روزها عید باستانی موردپسند گردشگران قرار میگیرد .
استان ایلام به نظر تاریخی و اثرها باستانی جزء استانهای با اهمیت مرزوبوم به حساب آورده می شود و بیشترین اثرها استان از دوران ساسانی است که سالانه موردپسند گردشگران نوروزی قرار میگیرد .
استان ایلام با داشن ۷۵۰ اثر ملی در مملکت سکو پنجم را از حیث ثبت اثر ها ملی دارااست و به ترتیب در سال ۹۰ , ۲۵ و در سال ۹۱ , ۲۱ اثر , در سال۹۲ , ۲۲ اثر و در سال ۹۳ تا پایان سال ۵۰ اثر ثبت ملی شده‌است .
قلعه والی ایلام قول قاجار در دشت در بین کوهی ایلام و برفراز تپه چغا میرک ( خیابان پاسداران کنونی شهر ایلام ) در سال ۱۳۲۶ هجری قمری ساخته شده است . چشمه بی بی آب این قلعه را تأمین می‌کرده است که به سبک قبلی با به کار گیری از تنبوشه آب چشمه به محوطه تراس مرکزی قلعه سوق دهی می‌شده است . اکنون قلعه در ضلع شمالی خیابان پاسداران ایلام جای دارد و مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است .
موزه مردمان شناسی
طرح تبدیل بنای قلعه والی به موزه از سال ۸۵ آغاز و در تعدادی تراز تکمیل و تجدید بنا شده‌است و این گنجینه که تعدادی سالی است در قلعه والی ایلام برپا شده در برگیرنده آداب و رسوم بخش ها متعدد , پوشش اقوام استان , فن هایی زیرا کشاورزی , نمدمالی , خراطی , چیت سازی , فرش و نمد و جاجیم و قالی بافی , معاش در سیاه خیمه , دین عروسی و پیکره هایی از شخصیت های گوناگون است که در سده های قبل معاش کرده اند .
این موزه مردمان شناسی دارنده غرفه های متنوع مردم‌شناسی و نمایش آیین ها و سنت های ساکن و محلی ایلام است و اداره در دوران تعطیلات نوروزی مبادرت به برپایی نمایشگاه های سوغات و صنایع‌دستی استان در یک‌سری تخته سیاه خیمه محلی می کند در آن‌ها به شکل سنتی دوغ , شیرینی و نان محلی عرضه می شود که این در مرمت فضای سنتی قلعه دوچندان جلوه گر است .
تاریخچه و شرایط قلعه
قلعه والی یکی‌از بناهای فرهنگی - تاریخی عظیمی است که در ضلع شمالی خیابان پاسداران ایلام جای‌دارد . این بنای تاریخی یادگاری از زمان های گذشته و در گونه خویش بی سابقه است . در سال ۱۳۲۶ قمری به فرمان غلامرضا خان فیلی در محله ای بنام حسین آباد فیلی که به روستا بالا دارای اسم و رسم بوده , احداث شوید . غلامرضاخان والی فیلی این محل و سازه را برای اسکان خویش در فصل‌تابستان تعیین کرده و آن را بر روی تپه‌ای خیر چندان بلند احداث کرد و با اعتنا به آن , طول فعلی کف تراس از اطراف آن محدوده ای حدود ۴ متر است .
درباره‌ی تاریخچه قلعه والی در حالتی که از سنگ نوشته ای که در تخت خان ( محله‌ای در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی پارسا آباد - ایلام ) پیداست چنین آمده که غلام رضاخان پس از ذکر یک‌سری ردیف از شغل های صورت گرفته خویش می‌نویسد : فرمان به ساختن قلعه حسین آباد فیلی که دارای اسم و رسم به قریه بالا است نمودم . قلعه خزینه و گلشن به معماریت حاج درویش علی کرمانشاهی و حجاری رضاقلی بود مورد دقت غلام رضا خان قرار گرفته است .
رضا قلی در سن 80 سالگی در سال 1330 خورشیدی در اثر بیماری درگذشت و پیکرش در شهر کرمانشاه بخاک سپرده شد . فرزندان رضا قلی دو دختر به نامهای بهشت و ربابه محجوبی می‌باشند که در ایلام سکونت دارا هستند .