مجموعه گنجعلی خان
گنجعلیخان از سرداران سلحشور دربار صفویه بود که به سال ۱۰۰۵ قمری به دستور فرمان روا عباس صفوی حاکم کرمان شد . وی مردی سزاوار و حاکمی پهلوان و رئیس بود . دوران حکومت او در کرمان از روشن ترین دوران تاریخی این دیار است . در‌این عصر کرمان از ثبات سیاسی , اقتصادی و اجتماعی خیر و خوبی برخوردار بود و این موقعیت از لیاقت و کفایت حاکم گنجعلی خان سرچشمه می‌گرفت . اقدامات عمرانی چشمگیری در دوران حکومت او ( ۱۰۰۵ – ۱۰۳۴ قمری ) صورت گرفت و وی عملکرد داشت شهر ضعفا را لااقل به دهکده اغنیا تبدیل کند . از جمله بناهای وقف عام که به فرمان این حاکم در شهر کرمان ساخته شد , تیم گنجعلی خان است که در دوران حکومت وی احداث و امروزه از جاذبه های تاریخی و جذاب شهر کرمان محسوب می شوند .
بناهای گروه
عرصه : عرصه گنجعلیخان , مستطیل صورت , به ارتفاع ۱۰۱ و پهنا ۵۰ متر است . می دانی در بخش مرکزی شهر کرمان است که در کناره بازار بزرگ واقع شده‌است و همانند میدان های نقش دنیا در اصفهان و یا این که میرچخماق در یزد , در حوالی خویش برخی از عنصرها شهری را گرد آورده است . در ۳ ضلع عرصه گنجعلی خان بازار واقع شده و در ضلع دیگرش سرای گنجعلی خان قراردارد .
وجود خزینه , آب انبار , ضرابخانه و همجواری با بازارها و چهار سوق , این شرکت به نیز تنیده را بدون نقص نموده است . طاق نماهای آجری , کاشیکاری , طبیعت , آبگینه آب و دیگر اثرها جالب , بر زیبایی این عرصه افزوده اند . صحن این عرصه در سال ۱۳۹۰ بوسیله لودر تخریب شوید .
بازار : این بازار به عبارتی بازار دارای شهرت کرمان است . بازار فی مابین چهارسوق و بازار از روی اختیار است . و در بخش جنوبی عرصه گنجعلیخان قرار گرفته و در سمت راست این بازار خزینه تاریخی و زیبای گنجعلی خان و هجده فروشگاه قرار دارا هستند و در سمت چپ آن طاقنماهایی پباده سازی شده‌اند که چشم انداز زیبایی را نشان میدهند در پایین این طاقنماها دستفروشان به عمل درگیر می باشند و مجموعا ( ۱۶ طاقنما این بازار را به عرصه مربوط میسازند . ارتفاع این بازار در حدود ۹۳ متر و پهنا آن ۷۵/۵ متر است . ( در انتهای بازار گنجعلیخان بازار زرگری قراردارد که به قیصریه دارای اسم و رسم است ) درین بازار سبک معماری صفوی جلوه گر است .
گرمابه : در ضلع جنوب عرصه و در اواسط بازار بزرگ کرمان واقع است و در سال ۱۰۲۰ قمری تشکیل‌شده و معمار آن پاد شاه محمد , معمار یزدی بوده است . خزینه گنجعلی خان اثری بدیع از نقاشی ها , مقرنس کاری ها , کاشیکاری ها و گچبرهای قشنگ همراه با به کارگیری از تزیینات سنگی دوچندان دقیق است . این گرمابه ۲۶ متر ارتفاع ۳۰ متر پهنا و حدود ۱۳۰۰ متر مربع زیربنا داراست , که مشتمل بر سردر , دالان محل ورود , محل تعویض لباس , هشتی حد فاصل گرمخانه , حمام , چال آبگینه , بخش سری و تون میباشد . بر سردر خزینه گنجعلیخان , که جزء نقاشیهای قول صفوی آن اخیرا بازسازی شده , کتیبه شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع انتها آن سال ساخت سازه را با تبدیل به حروف ابجد نشان می دهد : «کسی نداده نشان در عالم چنین گرمابه » ( سال ۱۰۲۰ ه . ق ) درحال حاضر این گرمابه بعنوان موزه مردمان شناسی فعالیت می کند .
مکتب : مکتب و کاروانسرای گنجعلیخان یکی‌از حوزه های علمیه پر اسم و رسم کرمان است , ا ین سازه در ضلع شرقی عرصه گنجعلی خان واقع شده و روزگاری مکتب ای لبریز رونق بوده که ابعاد به کاروانسرا تبدیل شده است . بر کاشی های کتیبه راز در آن مورخ ۱۰۰۷ ه . ق مطابق با ۱۵۹۸ میلادی نقش بسته و معمار آن محمد سلطانی یزدی بوده است . مبنی بر منابع جان دار آقا محمد خان قاجار این مکتب را تخریب نموده است و اکنون تبدیل به دانش گاه هنر شده‌است .
ضرابخانه : ضرابخانه از بناهای گروه گنجعلیخان و در ضلع شمالی عرصه است . این سازه در بین سال های ۱۰۰۷ الی ۱۰۳۵ به فرمان گنجعلیخان حاکم کرمان ساخته شده است . تزئینات داخلی سازه گچ بری به صورت خشت کاذب است . بند آجرها به رنگ اخرایی است . سازه گنبدی بلند دارااست و در رأس آن کلاه خارجی قرار گرفته که جزء روشنایی باطن را تأمین مینماید . پلان سازه مربعی است و ۴ تراس و ۴ غرفه در حوالی داراست . قوسها تیزه دار و طاقنما ضربی است . در کف سازه و در ذیل نورگیر آبگینه مربع شکلی جای دارد که منعکس شدن نوروفروغ در آن بر زیبایی سازه میافزاید . سردر سازه کاملاً بی آلایش و تزئین آن آجرکاری گچی است . در طول تعمیر سازه یکسری سکه مسی و قطعات فلزی وابسته به ضرب سکه بدست آمده که تأییدی بر کاربرد سازه برای ضرابخانه‌است . این سازه از سال ۱۳۷۰ همزمان بابزرگداشت خواجوی کرمانی تحت عنوان موزه سکه بهره برداری شد . سکه‌های ادوار متعدد مورخ از جمله اشکانیان , ساسانیان , عرب ساسانی , اموی , عباسی , گورکانی , تیموری , آل مظفر , آل مکرم , آق قویونلو , قراقویونلو , ایلخانی , صفوی , افشار , افغان ها , زندیه , قاجار , پهلوی و همینطور اسکناسهایی از قاجار و پهلوی در آن موجود است . معماری ضرابخانه چهار طاقی است و همانطور که ذکر شد اکنون بعنوان موزه سکه فعال است .
مسجد : در ضلع شرقی و در مجاورت سرای گنجعلی خان واقع شده‌است . محل ورود آن از روش طاق نماهای عرصه است که معمولی اجرا شده اند . در بدنه داخلی طاق نما تزیینات گچبری با طرح گره چشم می‌گردد که تماشاگر را به خویش جلب مینماید . مورخ احداث مسجد سال ۱۷۰۰ قمری است . نقشه گنبد منزل مربع است که در پاکار تبدیل به ۸ و در راءس گنبد تبدیل به نورگیر ۱۲ ضلعی شده‌است . همه تراز داخلی گنبد با مقرنسکاری و تزیینات متداول زمان صفویه تزیین شده‌است .
آب انبار : این آ ب انبار به نام پسر گنجعلی خان , علیمردان خان نامیده شده‌است . آب انباردهلیزی پلکان دار با مخزن پلان مربع مستطیل پباده سازی شده‌است .